گنجینه ۵۷ جلدی دستنویس های اوستا و پهلوی، مؤسسه آسیایی دانشگاه شیراز

مؤسسه آسیایی دانشگاه شیراز در سال ۱۹۲۹ در نیویورک بنیان گرفت. این مؤسسه در سال ۱۳۴۵ با ریاست عالیه فرح پهلوی به شیراز منتقل شد و به جای موزه شهرام در محل نارنجستان قوام آغاز به کار کرد. 

این مؤسسه فرهنگی به لحاظ حقوقی یک نهاد خیریه و وابسته به دولت ایران بود. فعالیت‌های این مؤسسه در راستای شناساندن تاریخ و هنر و تمدن و فرهنگ ایران و پژوهش در پیوند آن با تغییرات فرهنگ کشورهای آسیایی و برگزاری دوره‌های آموزشی، ایران‌شناسی و نشست‌های علمی و جهانی، پژوهش‌های باستانشناسی و چاپ دستاوردهای آن بود. 

مدیریت این مؤسسه تا سال ۱۳۴۸ بر دوش ایران شناس نامی، پروفسور آرتور پوپ بود. در زمان فرنشینی دکتر فرهنگ مهر در دانشگاه شیراز، با حمایت مالی و معنوی دفترفرح پهلوی پروژه بزرگی پیاده شد که تا آن زمان بی سابقه بود.

زرتشتیان ایران هرآنچه از دستنویس های اوستا و نویسه های پهلوی باقی مانده و از آتش کینه جان به در برده بود، به هند میفرستادن تا در نزد پارسیان حفظ شود. خاورشناسان اروپائی در یک دوره دویست ساله با زحمت بسیار موفق شده بودن از روی بخش هائی از این دستنویس ها که در اختیار خانواده های مختلف پارسیان بود، رونوشت تهیه کنند. 

با حمایت مستقیم و نظارت و بودجه دفترفرح پهلوی، یکی از موبدان هند بنام کیخسرو جاماسب آسا هر بار یکی از این نسخه ها را از خانواده های پارسی به امانت میگرفت با خود به ایران می آورد و در موسسه آسیایی دانشگاه شیراز دکتر ماهیار نوابی و دکتر محمود طاووسی از این دستنویس ها تصویر و رونوشت تهیه میکردند.

در نهایت پس از گردآوری و رونوشت از تمام این 51 نسک، در یک دوره 57جلدی روی کاغذ گلاسه در شمارگان محدود منتشر شد و اینگونه بخش بزرگی آثار مکتوب برجای مانده از ایران پیش از اسلام در یک مجموعه نفیس گردآوری شد. نسخه های اصلی شمار زیادی از این دستنویس ها امروزه در مؤسسۀ خاورشناسی کاما در بمبئی نگهداری می‌شود و بخش‌های دیگر آن متعلق به کتابخانه مهرجی رانا در شهر نوساری و کتابخانه دانشگاه کپنهاک است.

پی نوشت:

با وقوع انقلاب مذهبی 57، مؤسسه آسیایی نیز مانند بسیاری دیگر از بنیادهای ایرانشناسی و نهادهای فرهنگی شکل گرفته توسط حکومت پهلوی، توسط انقلابیون مذهبی به‌طور کامل تعطیل شد. کتابخانه مؤسسه که کماکان در نارنجستان قرار داشت به کتابخانه مرکزی دانشگاه شیراز انتقال یافت و اسناد، عکس‌ها و مجموعه‌های آرتور پوپ به زیرزمین ساختمان منتقل شد. در این میان بسیاری از اثاثیه و لوازم آن نیز به یغما رفت. تا نه سال پیش که من ایران بودم و آگاهی داشتم، شمارگان اندکی از گنجینه 57 جلدی در گوشه انبار موزه نارنجستان قوام باقی مانده بود و سالها خاک میخورد و متاسفانه در شرایط بدی رها شده بود............