وَر یا راستی آزمائی با آتش

 

وَر، آزمایش ایزدی یا داوری ایزدی یا راستی آزمائی با آتش، آزمایشی بوده که در ایران باستان، هنگام برخی داوری ها میان کسان از سوی داوران برای اثبات راست‌گویی یا حقانیت کسی برگزیده و به اجرا گذاشته‌ میشد.1

 

ور گرم با آتش یا فلز گداخته چون روی یا فرو بردن دست در آب یا روغن جوشان به انجام می‌رسیده، برای نمونه گذر سیاوش از آتش(2) برای نشان دادن بی‌گناهی گونه‌ای ور گرم با آتش بود. یا ریختن فلز روی گداخته بر سینه آذرپاد مهرسپندان یکی از پیشوایان دینی مشهور در دوره ساسانی برای اثبات ادعایش...(3)

در متن پهلوی «گزیده‌های زات‌سپرم» حتی انجام آزمایش وَر گرم به خود زرتشت هم نسبت داده میشود و چنین بازگو میشود که وی سه گام را به نماد نیکی در گفتار و کردار و پندار در آتش سوزان برداشت و آسیبی ندید، سپس برای نشان دادن درستی سخن خویش، فرمان داد تا بر سینه‌اش فلز روی گداخته بریزند...

وَر گرم در میان اروپاییان مسیحی نیز رواج داشته‌است.

Ordeal آنگلوساکسون‌های انگلستان از آن با نام اُردیل

یاد میکنند که معنای آزمون دشوار را می‌دهد. در میان ایشان این آزمون برای نشان دادن گناه‌کاری یا بی‌گناهی کسی انجام می‌شد.

 به لحاظ پیشینه تاریخی این آزمون از یونانی‌های باستان به روم رسید و سپس در تمام اروپا گسترش پیدا کرد. این آزمون برای طبقه اشراف توسط آتش و راه رفتن روی آهن گداخته و برای مردمان فروطبقه‌تر با آب انجام می‌شد.

یکی از موارد مشهور این راستی آزمائی ها با وَر گرم در اروپا سده های میانه، آزمون گذر از گاوآهنِ گداخته؛ توسط همسر هاینریش دوم امپراتور روم است. وی که به زنا متهم‌ شده بود، برای اثبات بی‌گناهی بر روی گاوآهن داغ گام برمیدارد. روایت این ماجرا در سنگ نگاره ای در کلیسای بامبرگ کونیگونده به سال ۱۰۱۰ میلادی، به تصویر کشیده شده.

 در سال ۱۲۱۵ پاپ اینوسنت سوم این آزمون را ممنوع اعلام کرد و جای آن را آزمون صلیب(4) و سوگند خوردن برای برائت و اعتراف به زور شکنجه گرفت. 

آزمودن توسط فلز گداخته و راستی آزمائی بدین شیوه در میان اعراب مسلمان نیز رواج داشته، شاید یکی از معروف ترین آنها روایت آهن گداخته نهادن علی بر دست بردار نابینایش عقیل است. پدیده داغ و درفش(آهن تفته و سیخ سرخ کرده) که پیشینه ای دراز در امر شکنجه و گرفتن اعتراف به لحاظ تاریخی دارد، در روزگار اسلامی نیز تداوم یافته و جزئی از سازوکار داوری در نظام قضا را در حکومت خلفای اموی و عباسی تشکیل میداد.

در روزگار کنونی هنوز هم برخی مردمان که برای داوری اختلاف ها و راستی آزمائی از متهمین به وَر گرم یا آزمایش با آتش یا فلز گداخته رجوع میکنند. برای نمونه در میان بخشی از مردم مصر و الجزایر، این باور وجود دارد که شخص متهم به خیانت یا دزدی باید برای اثبات بی گناهی خود در حضور فردی ریش سفید و معتمد، تن به آزمایش با فلز گداخته بدهد.

پی نوشت:

1: (پهلوی: وَر var؛ اوستایی: ورنگه varangh) یا پَساخت (pasâxt)

2: چهارشنبه سوری و گذر نمادین از فراز آتش در این آئین را میتوان تمثیلی از وَر گرم و گرامیداشتی بر تصدیق پاکی سیاوش و گذر وی از آتش شمرد. امروز برای راستی آزمائی از انسانی چون سیاوش در برابر اتهام سودابه، راه های بهتری چون دستگاه دروغ سنج، تحقیقات کارگاهان پلیس، آزمایشات پزشکی قانونی و تجربه نظام دادگستری وجود دارد و برای اثبات بی گناهی در برابر ایزدان و مردمان نیاز به گذر از آتش و ریختن فلز گداخته بر سر و تن و مانند آن نیست. چکیده سخن بشر بی نیاز از معجزات روزگار کهن شده است... 

3: برخی نسک های پهلوی میگویند که روی گداخته بر سر وی ریختند.

4: در این شیوه دو صاحب ادعا روبه‌روی یکدیگر می‌ایستادند و دست‌هایشان را همانند صلیب می‌گشودند، نخستین کسی که دستش می‌افتاد، گناهکار شمرده می‌شد. با گذشت زمان این آزمون به مبارزهٔ دوئل تبدیل شد.